ID 
PW 
Login
Цахим гарын үсгээр нэвтрэх
Гаалийн түүх

Гаалийн түүх

Гаалийн харилцаа Монголд МЭӨ -4 зүүнэ эхэн үеэс үүсч бий болсон нь түүхэнд тэмдэглээгдсэн байдаг. МЭӨ - 4  зууны үед  Хүн улс хүчирхэгжиж хөрш зэргэлдэх улс орнуудаасаа болон  иргэдээсээ албан татвар авч байсан байна.
Мөн Дорно өрнийг хобосон олон улсын худалдааны Торгоны их замд ноёрхлоо тогтоож, түүгэр дамжин явагдах их худалдаанд татвар ноогдулж олз ашиг олж гадаад орнуудтай өргөн харилцаа тогтоож байв
Хүн төрлөхтийн түүхэнд гаалийгн татварыг ахн удаа Монголын эзэнт гүрэн, тухайлбал Өгөгдэй хааны зарлигаар “ Тамгын татвар” гэсэн нэртэйгээр бий болгосон гэсэн мэдээ түүхэнд тэмдэглэгдсэн байдаг.
 Их Монгол гүрэн 1206 онд Их хуралдайгаар улсын хэмжээний нэгдмэл хууль байхыг тухаглансан нь “Их Засаг” гэж алдаршсан билээ.
Их засаг хуульд хүн өмч хөрөнгөтэй байх, албан татвар төлөх, арилжаа худалдаа хийх, шашин намыхний хүмүүсийг хүндэтгээн гааль албан татвараас чөлөөлөх зэрэг Чингэсийн сургааль, зарлиг зэргийг 1210,1218 оны хуралдайгаар нөхвөрлөжээ.
12-14 зууны үед Монголын хаад эзэний гүрний хэмжээнд явагдаж байсан худалдааг хааны сан хөмрөгийг аривжуулах бодлогоор явуулж байжээ.
1236 онд мяндас эдлэлийн татварын хуулийг баталжээ. Чингэс , Өгөөдэй зэрэг Монголын их хаад худалдааг эрхэмлэн дэмжиж, гадаадаас ирсэн худалдаачдыг гааль татвараас хөнгөөлөх, аюулгүй байдлыг нь хангах зэргээр худалдачдын ашиг сонирхлыг татаж байсан  боловч шударга бус үйлдэл, иргэдийг мөлжих, хахууль авах явдлыг чандлан харж байжээ.
Хувилай хааны үед цаасан мөнгийг ихээр гаргаж гааль татварыг авч байжээ. Ёр нь гаалийн тухай түүхийн баримт бичиг 14-15 зууны үеийх маш ховор байдаг байжээ.
Орос Хятад 2 улстай 1689 онд түүхэн дэх худалдааны  анхны гэрээ хийв. Ази Европын асар уудам нутаг газрыг эзэлсэн Монголын эзэнт гүрэн 14 зууны уеэс задарч гааль татварын таларх төрийн нэгдсэн бодлого үгүй болжээ.
17-18 зууны турш Монголыг эзлэн захирч байсан Манжийн хаад эхэн үедээ Монголыг зөвхөн Хятадтай худалдаа, эдийн засгийн хувьд харилцаах албан ёсоор зөвшөрч, ингэхдээ энэ харилцаанд чанд хатуу хориг хяналт тавиж байснаас гадна монголоос гааль татвар хурааж эхэлсэн байнаа.
Манжийн төр 1720 онд  хятад худалдаачдыг журамлах хууль гаргаж, 1720 онд хятад худалдачдаас гааль татвар авах зарлиг гарч байлаа. Гэсэн хэдий ч хятад худалдаачид олширж, гүн нэвтэрж хятадын худалдаа, мөнгө хүүлэгчдийн дарамт улам бүр автсан юм.
1911 онд Монгол улс Манжийн дарлалаас гарч. 1912.06.08 –нд  Св бүрэлдэхүүнд Гаалийн Хэргийг Ерөнхийлөн шийтгэх яамыг байгуулж, сайдаар нь Доржцэрэнг Богд хааны зарлигаар томилов.
Гаалийн хэргийн туслалцааний шийтгэх дэд сайдаар гадаад яамны дэс тушмэл  Цэрэндорж, СЯ-ны дэс түшмэл  Нэринванчиг, эх зохион түшмэл Цэдэвсүрэн нарыг томилж байв. 1912 онд 4 анги 16 зүйл хуулийг боловсруулан Богд батлуулсан байна. Энэ нь үндэсний гаалийн анхы дүрэмд тоцогдож байдаг. Тухайбал уг дүрмийн Нэгдүгээр ангид : Гадаадаас ирж байгаа барааны үнийн дүнгийн 5 хувийн гааль хураах, ингэж гааль тогтоож гааль хураалгасан үнээс дээгүүр үнээр худлдадаалахыг хориглох, нийслэлд гааль хураасан барааг хөдөө орон нутагт худалдаалах болвол нэгж гааль хураахгүй байх. Хоёрдугаар ангид: Монголын хязгаараас тээж аваачсон мал, арьс шир, нооё ус, ангийн арьс, эвэр, заар, банз, мод, хунгир мөөг, эрднийн чулуу зэргээс 5 хувийн гааль хураах. Гуравдугаар ангид: Монголын нутагт үржүүлж буй малаас билчээрт гааль хураах ба билчээрийн гаалийг хаврын сүүл, намрын эхэн сард 2 удаа хурааж байв. Дөрөвдүгээр ангид: Гаалийн нэргийг алив хэлбэрээр мөчөөрөхн зарчсөн этгээдийг сэм худалдаа хийгч гэж үзэн гаалийг 10 дахин нэмэгдүүэлх хураамж, торгоод Монгол  газар худалдахыг зогсоож нутагт нь явуулах ба үүний зэрэгцээ бараа, мал түүний юмсыг гаалиас чөлөөлөгдсөн иргэдтэй хуйвалдан хоршин хуурмаглан явагсад гарваас аль улсын ирэн байсан ялгаагүйцээр гаалийг 10 нуглан хураахаар заажээ.
 1912.06.08-нд Гаалийн хэргийн ерөнхийлөн захирах яамыг байгууллан нийлэл хүрээнээ байгуулж зүүн гаалийн хороодыг байгууллан хятад болон орос уластай хийх худалдааг зохицуулсан байнаа.
 1913-1914 онд гаалийн татвар улсын нийт орлогын 72,2% эзэлж байсан ба 1913.06.19-нд Богдхаан дотоодын гаалийг үүсгэн байгууллан 9 зүйлийн дүрмийг баталсан байна. Энэ дүрмэнд нийлэл хүрээ, Маймаа, Улиастай, Ховд, Хөлинбуйр, Хиагт зэрэгт гаалийн хэргийг явуулж ирэ

 
  Монголын ГААЛЬ. Гаалийн Ерөнхий Газар. Бүх эрх хуулиар хамгаалагдсан. ⓒ 2018 он.